وقتی به یک منظره یا تصویر نگاه می‌کنیم، مغز انعکاس تصویر را به صورت خودکار از چشم فراخوان میکند. اما با گذشت زمان و بر اثر یک سری عوامل طبیعی، ممکن است ارسال تصویر از چشم با کندی مواجه شود و مغز چشم مورد نظر را از دایره خدمات رسانی خود خارج کند. تنبلی چشم با ضعف بینایی تفاوت زیادی دارد. در این پُست شیواکاور می‌خواهد با شما در مورد تنبلی چشم و علل به وجود آمدن آن و روش‌های درمانی آن صحبت کند.
به طور کلی تنبلی چشم به نوعی اختلال در بینایی گفته می شود که اگر در زمان مناسب و به موقع تشخیص داده شود، قابل درمان است، و در غیر این صورت می‌تواند منجر به کم بینایی و یا حتی نابینا شدن کودک بیانجامد.
برخی از کودکان، هر چند به ظاهر از چشمان سالمی برخوردارند، اما دید آنها کافی نیست. تکامل کانون بینایی در مغز از دوران جنینی تا حدود ۱۰ سالگی ادامه دارد. اما بیشینه رشد آن فقط تا ۳ سالگی کودک است. اگر نارسایی‌های بینایی کودک پیش از 5 سالگی درمان شود، حتی اگر چشم دچار تنبلی هم شده باشد، بینایی کامل کودک قابل بازیابی است. با بالا رفتن سن و پس از ۵ سالگی، هر چه روند درمان تنبلی چشم با درنگ مواجه شود، احتمال بازیابی بینایی کامل کاهش پیدا میکند؛ به طوری که از سنین ۷ تا ۱۰ سالگی کودک، روش های درمانی با ناکامی مواجه خواهند شد.
گسترش تنبلی چشم در جهان در حدود ۲ تا ۳ درصد است و معمولاً تنبلی چشم برای یک چشم اتفاق می افتد؛ ولی امکان دارد چشم دیگر نیز به این عارضه مبتلا شود.
پژوهش‌ها نشان می دهند بسیاری از نابینایی‌های یک چشم در افراد زیر ۲۰ سال به علت عدم پیشگیری و درمان تنبلی چشم در سنین پایین بوده است. این موضوع مهم‌ترین علت بر لزوم پیگیری و پیشگیری از تنبلی چشم به شمار می‌رود.
تنبلی چشم زمانی به وجود می‌آید که عملکرد یک چشم با اختلال مواجه شود. البته در برخی مواقع نیز تنبلی چشم ریشه ژنتیکی دارد و ارثی است.
به طور کلی علل تنبلی چشم را می‌توان به سه دسته اصلی تقسیم کرد:
تنبلی چشم بیشتر در پی انحراف چشم اتفاق می افتد. در این عارضه کودک برای فرار از عارضۀ دوبینی، بیشتر از چشمی که بینایی بهتری دارد، استفاده می کند. بدین ترتیب چشمی که دچار انحراف شده تکامل پیدا نمی‌کند و تنبل باقی می‌ماند.
عیوب انکساری با تجویز عینک برطرف می‌شوند. عیوب انکساری که مشتمل بر نزدیک بینی و دوربینی یا آستیگماتیسم در یک چشم یا در هر دو چشم هستند، می توانند به تنبلی چشم منجر شوند. در این وضعیت چشم ضعیف‌تر تنبل می شود. وجود عیب انکساری شدید در هر دو چشم نیز می تواند باعث تنبلی هر دو چشم شود. تشخیص این نوع نقص بینایی کار دشواری است؛ زیرا چشمی که دچار عارضه شده است به صورت طبیعی به نظر می رسد، و در ظاهر هیچ ایرادی ندارد.
این موانع به مواردی از جمله افتادگی پلک، آب مروارید، یا کدورت قرنیه و غیره گفته می‌شود.
تشخیص تنبلی چشم کار نسبتاً دشواری است. زیرا کودک خود متوجه مشکل احتمالی در بینایی خود نمی‌شود و تا زمانی که مشکل روشن نشود، یا هنوز انحراف به صورت واضح خود را نشان نداده باشد، والدین هم متوجه مشکل بینایی فرزندشان نخواهند شد. چشم پزشک هم باید تنبلی چشم را بر اساس اختلاف توان بینایی بین دو چشم یا از طریق ضعف بینایی هر دو چشم تشخیص دهد. در این سن کودک امکان تحلیل مشکل و بیان آن را ندارد. چشم پزشک به روش های خاص مثلاً بررسی چگونگی تمرکز و تعقیب اشیاء با چشم در حالی که چشم دیگر پوشانده شده، توان بینایی کودک را برآورد می کند. البته باید توجه داشته باشید که ضعف بینایی در یک چشم نمی تواند به منزله تنبلی چشم باشد. گاهی اوقات این مشکل با تجویز عینک اصلاح می شود. در برخی مواقع نیز بیماری های چشمی دیگری مثل عفونت های چشمی، تومورهای چشمی، آب مروارید و یا سایر اختلال های داخلی چشم می توانند منجر به کاهش بینایی آن شوند؛ که اگر امکان درمان آنها وجود داشته باشد، دید کودک می‌تواند اصلاح شود. اما متوجه این موضوع باشید که اشکال اصلی در بیماری تنبلی چشم بی علامت بودن آن است. به ویژه اگر یک چشم تنبل باشد. به این ترتیب به دلیل عیوب انکساری، ظاهر چشم ها کاملاً طبیعی خواهد بود و هرگز به نظر نمی رسد کودک اشکالی در بینایی خود داشته باشد.
بچه های زیر پنج سال نمی توانند صراحتاً اعلام کنند که در دیدن مشکل دارند. چون تا به حال جور دیگری ندیده اند که بتوانند با آن مقایسه کنند. در نتیجه تنها راه تشخیص این مشکل استفاده از روش غربالگری پزشکی است. تنها راه جلوگیری از بروز تنبلی چشم تشخیص به موقع آن می باشد. بنابراین همه کودکان باید تا پیش از رفتن به دبستان سه بار و در زمان‌های مختلف معاینه شود بنابراین در معاینات ورود مدرسه تنها باید وضعیت کودک بررسی شود. بدین طریق که اگر کودک مشکل نداشته باشد، سالی یک بار و در غیر این صورت هر ۳ تا ۶ ماه یک بار باید زیر نظر پزشک معاینه شود.
در واقع آگاهی والدین و همکاری آنها در طرح های غربالگری تنبلی چشم مهم ترین عامل موفقیت آن به شمار می رود. پدر و مادر باید بدانند که دوران کودکی تنها فرصت دستیابی به درمان قطعی تنبلی چشم است و اگر این فرصت از بین برود امکان آن که چشم کودک نیز برای همیشه از دست خواهد رفت.
روند درمان تنبلی چشم به سه عامل عمده وابسته است.
تنبلی چشم می تواند یک بیماری ارثی هم باشد. ولی به هر حال مهم‌ترین مسئله در درمان بیماری تنبلی چشم تشخیص سریع آن می‌باشد. اگر این بیماری در همان دوره کودکی، که سیستم بینایی چشم رو به تکامل است، تشخیص و درمان شود، از بهره‌وری درمانی تقریبا ۱۰۰ درصدی برخوردار خواهد بود. اما هر چه درمان تنبلی چشم به تأخیر بیافتد، عوارض آن بیشتر و احتمال بهبودی آن کاهش پیدا میکند. بهترین زمان برای درمان تنبلی چشم، پیش از ۷ سالگی است. تشخیص به موقع تنبلی چشم می تواند احتمال ابتلای فرد به آب مروارید و پایین افتادگی پلک را نیز کاهش دهد. ولی اگر درمان فوری آن با درنگ همراه باشد، می تواند حتی منجر به نابینایی کامل کودک شود.
چشم پزشک با یک آزمایش کامل چشمی می تواند تنبلی چشم کودک را تشخیص دهد. به ویژه زمانی که چشم ها از اختلاف توانایی بینایی برخوردار باشند، این تشخیص سریع‌تر اتفاق می‌افتد. چون پزشک می‌تواند توانایی چشم ها را با یکدیگر مورد مقایسه قرار دهد و از اختلاف آنها پی به تنبل بودن یکی از چشم‌ها ببرد. آزمایش‌هایی که برای تشخیص تنبلی چشم استفاده می‌شوند، بستگی به شرایط سنی بیمار دارند؛ که با توجه به هر بازه سنّی، از یک آزمایش خاصی استفاده می شود تا از بهترین بهره‌وری تشخیصی برخوردار باشد.
حالا که چشم پزشک موفق به تشخیص بیماری تنبلی چشم شد، می‌تواند با در پیش گرفتن یکی از روش‌های زیر که مناسب با وضعیت جسمی بیمار است درمان آن را آغاز کند:
در این روش پزشک چشم تنبل را وادار به فعالیت بیشتر می کند. این روش در کودکان مختلف دارای بازه زمانی چند هفته تا چند ماه است. معمولاً زمان بستن چشم، باید ۲ تا ۶ ساعت در روز باشد؛ که این میزان بستگی به عمق تنبلی چشم دارد. البته این مدت بسته شدن چشم در روز نباید بیشتر از ۶ ساعت باشد. چون در این صورت نتیجه عکس به همراه خواهد داشت. در طی مدت درمان، چشم تنبل به صورت دوره‌ای مورد بررسی چشم پزشک قرار می گیرد. چرا که احتمال بازگشت تنبلی چشم در اکثر مواقع بدون علامت است و تنها باید به وسیله خود پزشک متخصص انجام شود.
در این روش همکاری والدین و تنظیم زمان بسته بودن چشم تنبل، سرگرم کردن بچه برای بالا بردن آستانۀ تحمل او، ایجاد محیطی ایمن و بدون استرس برای کودک در زمانی که یک چشم او بسته است، استفاده از پوشش‌های چشمی زیبا و چشم نواز، عدم استفاده از پوشش‌هایی که پوست کودک را تهدید می کنند، و … همگی می‌توانند به کودک کمک کنند تا به آرامی از مرحله درمان چشم تنبل گذر کند. همچنین برای کودکانی که سن بالاتری دارند می توان با حرف زدن، آنها را متقاعد به همکاری با پزشک کرد. در مورد پوشش مورد استفاده برای بستن چشم سالم، ضمن مشورت با پزشک، از پوشش‌های بدون حساسیت استفاده کنید.
گاهی اوقات، برای کمک به درمان، از عینک استفاده می‌شود. استفاده از عینک باید طبق دستور متخصص برای درمان عیوب انکساری چشم باشد. گاهی اوقات، استفاده از عینک به مدت طولانی لازم است، چون از برگشت تنبلی چشم جلوگیری میکند.
اگر تنبلی چشم بر اثر بیماری‌های مادرزادی، مانند پایین‌افتادگی پلک یا سایر عیوب ساختمانی، ایجاد شده باشد، بهترین درمان عمل جراحی است.
در آب‌مروارید مادرزادی اگر عمل جراحی پس از تولد تا سه‌ماهگی و هر چه سریع‌تر انجام شود، نتیجه بهتری به دست خواهد آمد. اما پس از سه‌ماهگی، نتیجه جراحی چندان رضایت‌بخش نخواهد بود.
گاه برای درمان بیماری تنبلی چشم از عینک استفاده می شود. معمولاً از عینک برای درمان نقص‌های انکساری چشم استفاده می‌شود. البته مدت درمان با عینک زیاد است؛ چون از برگشت تنبلی چشم پیشگیری به عمل می‌آورد.
اگر تنبلی چشم ریشۀ مادرزادی و ژنتیکی داشته باشد، مانند افتادگی پلک یا سایر عیوب ساختاری چشم، بهترین راه درمان عمل آن جراحی است. در آب مروارید مادرزادی اگر عمل جراحی از زمان تولد تا پیش از سه ماهگی کودک انجام شود، نتیجه بسیار خوبی به همراه دارد. اما پس از سه ماهگی نتیجه چندان رضایت بخشی به همراه نخواهد داشت.
فعالیت های چشمی مانند نقاشی، خط بازی، بازی های رایانه‌ای، پرتاب توپ، پازل، خمیر بازی، مطالعۀ کتاب، بریدن اشکال، بازی هوش ریاضی و نظایر آنها می‌توانند در بهبود دید کودک اثر مطلوب بگذارند و درمان آن را سریع‌تر انجام دهند.
" alt="">
" alt="">
وقتی به یک منظره یا تصویر نگاه می‌کنیم، مغز انعکاس تصویر را به صورت خودکار از چشم فراخوان میکند. اما با گذشت زمان و بر اثر یک سری عوامل طبیعی، ممکن است ارسال تصویر از چشم با کندی مواجه شود و مغز چشم مورد نظر را از دایره خدمات رسانی خود خارج کند. تنبلی چشم با ضعف بینایی تفاوت زیادی دارد. در این پُست شیواکاور می‌خواهد با شما در مورد تنبلی چشم و علل به وجود آمدن آن و روش‌های درمانی آن صحبت کند.
به طور کلی تنبلی چشم به نوعی اختلال در بینایی گفته می شود که اگر در زمان مناسب و به موقع تشخیص داده شود، قابل درمان است، و در غیر این صورت می‌تواند منجر به کم بینایی و یا حتی نابینا شدن کودک بیانجامد.
برخی از کودکان، هر چند به ظاهر از چشمان سالمی برخوردارند، اما دید آنها کافی نیست. تکامل کانون بینایی در مغز از دوران جنینی تا حدود ۱۰ سالگی ادامه دارد. اما بیشینه رشد آن فقط تا ۳ سالگی کودک است. اگر نارسایی‌های بینایی کودک پیش از 5 سالگی درمان شود، حتی اگر چشم دچار تنبلی هم شده باشد، بینایی کامل کودک قابل بازیابی است. با بالا رفتن سن و پس از ۵ سالگی، هر چه روند درمان تنبلی چشم با درنگ مواجه شود، احتمال بازیابی بینایی کامل کاهش پیدا میکند؛ به طوری که از سنین ۷ تا ۱۰ سالگی کودک، روش های درمانی با ناکامی مواجه خواهند شد.
گسترش تنبلی چشم در جهان در حدود ۲ تا ۳ درصد است و معمولاً تنبلی چشم برای یک چشم اتفاق می افتد؛ ولی امکان دارد چشم دیگر نیز به این عارضه مبتلا شود.
پژوهش‌ها نشان می دهند بسیاری از نابینایی‌های یک چشم در افراد زیر ۲۰ سال به علت عدم پیشگیری و درمان تنبلی چشم در سنین پایین بوده است. این موضوع مهم‌ترین علت بر لزوم پیگیری و پیشگیری از تنبلی چشم به شمار می‌رود.
تنبلی چشم زمانی به وجود می‌آید که عملکرد یک چشم با اختلال مواجه شود. البته در برخی مواقع نیز تنبلی چشم ریشه ژنتیکی دارد و ارثی است.
به طور کلی علل تنبلی چشم را می‌توان به سه دسته اصلی تقسیم کرد:
تنبلی چشم بیشتر در پی انحراف چشم اتفاق می افتد. در این عارضه کودک برای فرار از عارضۀ دوبینی، بیشتر از چشمی که بینایی بهتری دارد، استفاده می کند. بدین ترتیب چشمی که دچار انحراف شده تکامل پیدا نمی‌کند و تنبل باقی می‌ماند.
عیوب انکساری با تجویز عینک برطرف می‌شوند. عیوب انکساری که مشتمل بر نزدیک بینی و دوربینی یا آستیگماتیسم در یک چشم یا در هر دو چشم هستند، می توانند به تنبلی چشم منجر شوند. در این وضعیت چشم ضعیف‌تر تنبل می شود. وجود عیب انکساری شدید در هر دو چشم نیز می تواند باعث تنبلی هر دو چشم شود. تشخیص این نوع نقص بینایی کار دشواری است؛ زیرا چشمی که دچار عارضه شده است به صورت طبیعی به نظر می رسد، و در ظاهر هیچ ایرادی ندارد.
این موانع به مواردی از جمله افتادگی پلک، آب مروارید، یا کدورت قرنیه و غیره گفته می‌شود.
تشخیص تنبلی چشم کار نسبتاً دشواری است. زیرا کودک خود متوجه مشکل احتمالی در بینایی خود نمی‌شود و تا زمانی که مشکل روشن نشود، یا هنوز انحراف به صورت واضح خود را نشان نداده باشد، والدین هم متوجه مشکل بینایی فرزندشان نخواهند شد. چشم پزشک هم باید تنبلی چشم را بر اساس اختلاف توان بینایی بین دو چشم یا از طریق ضعف بینایی هر دو چشم تشخیص دهد. در این سن کودک امکان تحلیل مشکل و بیان آن را ندارد. چشم پزشک به روش های خاص مثلاً بررسی چگونگی تمرکز و تعقیب اشیاء با چشم در حالی که چشم دیگر پوشانده شده، توان بینایی کودک را برآورد می کند. البته باید توجه داشته باشید که ضعف بینایی در یک چشم نمی تواند به منزله تنبلی چشم باشد. گاهی اوقات این مشکل با تجویز عینک اصلاح می شود. در برخی مواقع نیز بیماری های چشمی دیگری مثل عفونت های چشمی، تومورهای چشمی، آب مروارید و یا سایر اختلال های داخلی چشم می توانند منجر به کاهش بینایی آن شوند؛ که اگر امکان درمان آنها وجود داشته باشد، دید کودک می‌تواند اصلاح شود. اما متوجه این موضوع باشید که اشکال اصلی در بیماری تنبلی چشم بی علامت بودن آن است. به ویژه اگر یک چشم تنبل باشد. به این ترتیب به دلیل عیوب انکساری، ظاهر چشم ها کاملاً طبیعی خواهد بود و هرگز به نظر نمی رسد کودک اشکالی در بینایی خود داشته باشد.
بچه های زیر پنج سال نمی توانند صراحتاً اعلام کنند که در دیدن مشکل دارند. چون تا به حال جور دیگری ندیده اند که بتوانند با آن مقایسه کنند. در نتیجه تنها راه تشخیص این مشکل استفاده از روش غربالگری پزشکی است. تنها راه جلوگیری از بروز تنبلی چشم تشخیص به موقع آن می باشد. بنابراین همه کودکان باید تا پیش از رفتن به دبستان سه بار و در زمان‌های مختلف معاینه شود بنابراین در معاینات ورود مدرسه تنها باید وضعیت کودک بررسی شود. بدین طریق که اگر کودک مشکل نداشته باشد، سالی یک بار و در غیر این صورت هر ۳ تا ۶ ماه یک بار باید زیر نظر پزشک معاینه شود.
در واقع آگاهی والدین و همکاری آنها در طرح های غربالگری تنبلی چشم مهم ترین عامل موفقیت آن به شمار می رود. پدر و مادر باید بدانند که دوران کودکی تنها فرصت دستیابی به درمان قطعی تنبلی چشم است و اگر این فرصت از بین برود امکان آن که چشم کودک نیز برای همیشه از دست خواهد رفت.
روند درمان تنبلی چشم به سه عامل عمده وابسته است.
تنبلی چشم می تواند یک بیماری ارثی هم باشد. ولی به هر حال مهم‌ترین مسئله در درمان بیماری تنبلی چشم تشخیص سریع آن می‌باشد. اگر این بیماری در همان دوره کودکی، که سیستم بینایی چشم رو به تکامل است، تشخیص و درمان شود، از بهره‌وری درمانی تقریبا ۱۰۰ درصدی برخوردار خواهد بود. اما هر چه درمان تنبلی چشم به تأخیر بیافتد، عوارض آن بیشتر و احتمال بهبودی آن کاهش پیدا میکند. بهترین زمان برای درمان تنبلی چشم، پیش از ۷ سالگی است. تشخیص به موقع تنبلی چشم می تواند احتمال ابتلای فرد به آب مروارید و پایین افتادگی پلک را نیز کاهش دهد. ولی اگر درمان فوری آن با درنگ همراه باشد، می تواند حتی منجر به نابینایی کامل کودک شود.
چشم پزشک با یک آزمایش کامل چشمی می تواند تنبلی چشم کودک را تشخیص دهد. به ویژه زمانی که چشم ها از اختلاف توانایی بینایی برخوردار باشند، این تشخیص سریع‌تر اتفاق می‌افتد. چون پزشک می‌تواند توانایی چشم ها را با یکدیگر مورد مقایسه قرار دهد و از اختلاف آنها پی به تنبل بودن یکی از چشم‌ها ببرد. آزمایش‌هایی که برای تشخیص تنبلی چشم استفاده می‌شوند، بستگی به شرایط سنی بیمار دارند؛ که با توجه به هر بازه سنّی، از یک آزمایش خاصی استفاده می شود تا از بهترین بهره‌وری تشخیصی برخوردار باشد.
حالا که چشم پزشک موفق به تشخیص بیماری تنبلی چشم شد، می‌تواند با در پیش گرفتن یکی از روش‌های زیر که مناسب با وضعیت جسمی بیمار است درمان آن را آغاز کند:
در این روش پزشک چشم تنبل را وادار به فعالیت بیشتر می کند. این روش در کودکان مختلف دارای بازه زمانی چند هفته تا چند ماه است. معمولاً زمان بستن چشم، باید ۲ تا ۶ ساعت در روز باشد؛ که این میزان بستگی به عمق تنبلی چشم دارد. البته این مدت بسته شدن چشم در روز نباید بیشتر از ۶ ساعت باشد. چون در این صورت نتیجه عکس به همراه خواهد داشت. در طی مدت درمان، چشم تنبل به صورت دوره‌ای مورد بررسی چشم پزشک قرار می گیرد. چرا که احتمال بازگشت تنبلی چشم در اکثر مواقع بدون علامت است و تنها باید به وسیله خود پزشک متخصص انجام شود.
در این روش همکاری والدین و تنظیم زمان بسته بودن چشم تنبل، سرگرم کردن بچه برای بالا بردن آستانۀ تحمل او، ایجاد محیطی ایمن و بدون استرس برای کودک در زمانی که یک چشم او بسته است، استفاده از پوشش‌های چشمی زیبا و چشم نواز، عدم استفاده از پوشش‌هایی که پوست کودک را تهدید می کنند، و … همگی می‌توانند به کودک کمک کنند تا به آرامی از مرحله درمان چشم تنبل گذر کند. همچنین برای کودکانی که سن بالاتری دارند می توان با حرف زدن، آنها را متقاعد به همکاری با پزشک کرد. در مورد پوشش مورد استفاده برای بستن چشم سالم، ضمن مشورت با پزشک، از پوشش‌های بدون حساسیت استفاده کنید.
گاهی اوقات، برای کمک به درمان، از عینک استفاده می‌شود. استفاده از عینک باید طبق دستور متخصص برای درمان عیوب انکساری چشم باشد. گاهی اوقات، استفاده از عینک به مدت طولانی لازم است، چون از برگشت تنبلی چشم جلوگیری میکند.
اگر تنبلی چشم بر اثر بیماری‌های مادرزادی، مانند پایین‌افتادگی پلک یا سایر عیوب ساختمانی، ایجاد شده باشد، بهترین درمان عمل جراحی است.
در آب‌مروارید مادرزادی اگر عمل جراحی پس از تولد تا سه‌ماهگی و هر چه سریع‌تر انجام شود، نتیجه بهتری به دست خواهد آمد. اما پس از سه‌ماهگی، نتیجه جراحی چندان رضایت‌بخش نخواهد بود.
گاه برای درمان بیماری تنبلی چشم از عینک استفاده می شود. معمولاً از عینک برای درمان نقص‌های انکساری چشم استفاده می‌شود. البته مدت درمان با عینک زیاد است؛ چون از برگشت تنبلی چشم پیشگیری به عمل می‌آورد.
اگر تنبلی چشم ریشۀ مادرزادی و ژنتیکی داشته باشد، مانند افتادگی پلک یا سایر عیوب ساختاری چشم، بهترین راه درمان عمل آن جراحی است. در آب مروارید مادرزادی اگر عمل جراحی از زمان تولد تا پیش از سه ماهگی کودک انجام شود، نتیجه بسیار خوبی به همراه دارد. اما پس از سه ماهگی نتیجه چندان رضایت بخشی به همراه نخواهد داشت.
فعالیت های چشمی مانند نقاشی، خط بازی، بازی های رایانه‌ای، پرتاب توپ، پازل، خمیر بازی، مطالعۀ کتاب، بریدن اشکال، بازی هوش ریاضی و نظایر آنها می‌توانند در بهبود دید کودک اثر مطلوب بگذارند و درمان آن را سریع‌تر انجام دهند.
وقتی به یک منظره یا تصویر نگاه می‌کنیم، مغز انعکاس تصویر را به صورت خودکار از چشم فراخوان میکند. اما با گذشت زمان و بر اثر یک سری عوامل طبیعی، ممکن است ارسال تصویر از چشم با کندی مواجه شود و مغز چشم مورد نظر را از دایره خدمات رسانی خود خارج کند. تنبلی چشم با ضعف بینایی تفاوت زیادی دارد. در این پُست شیواکاور می‌خواهد با شما در مورد تنبلی چشم و علل به وجود آمدن آن و روش‌های درمانی آن صحبت کند.
به طور کلی تنبلی چشم به نوعی اختلال در بینایی گفته می شود که اگر در زمان مناسب و به موقع تشخیص داده شود، قابل درمان است، و در غیر این صورت می‌تواند منجر به کم بینایی و یا حتی نابینا شدن کودک بیانجامد.
برخی از کودکان، هر چند به ظاهر از چشمان سالمی برخوردارند، اما دید آنها کافی نیست. تکامل کانون بینایی در مغز از دوران جنینی تا حدود ۱۰ سالگی ادامه دارد. اما بیشینه رشد آن فقط تا ۳ سالگی کودک است. اگر نارسایی‌های بینایی کودک پیش از 5 سالگی درمان شود، حتی اگر چشم دچار تنبلی هم شده باشد، بینایی کامل کودک قابل بازیابی است. با بالا رفتن سن و پس از ۵ سالگی، هر چه روند درمان تنبلی چشم با درنگ مواجه شود، احتمال بازیابی بینایی کامل کاهش پیدا میکند؛ به طوری که از سنین ۷ تا ۱۰ سالگی کودک، روش های درمانی با ناکامی مواجه خواهند شد.
گسترش تنبلی چشم در جهان در حدود ۲ تا ۳ درصد است و معمولاً تنبلی چشم برای یک چشم اتفاق می افتد؛ ولی امکان دارد چشم دیگر نیز به این عارضه مبتلا شود.
پژوهش‌ها نشان می دهند بسیاری از نابینایی‌های یک چشم در افراد زیر ۲۰ سال به علت عدم پیشگیری و درمان تنبلی چشم در سنین پایین بوده است. این موضوع مهم‌ترین علت بر لزوم پیگیری و پیشگیری از تنبلی چشم به شمار می‌رود.
تنبلی چشم زمانی به وجود می‌آید که عملکرد یک چشم با اختلال مواجه شود. البته در برخی مواقع نیز تنبلی چشم ریشه ژنتیکی دارد و ارثی است.
به طور کلی علل تنبلی چشم را می‌توان به سه دسته اصلی تقسیم کرد:
تنبلی چشم بیشتر در پی انحراف چشم اتفاق می افتد. در این عارضه کودک برای فرار از عارضۀ دوبینی، بیشتر از چشمی که بینایی بهتری دارد، استفاده می کند. بدین ترتیب چشمی که دچار انحراف شده تکامل پیدا نمی‌کند و تنبل باقی می‌ماند.
عیوب انکساری با تجویز عینک برطرف می‌شوند. عیوب انکساری که مشتمل بر نزدیک بینی و دوربینی یا آستیگماتیسم در یک چشم یا در هر دو چشم هستند، می توانند به تنبلی چشم منجر شوند. در این وضعیت چشم ضعیف‌تر تنبل می شود. وجود عیب انکساری شدید در هر دو چشم نیز می تواند باعث تنبلی هر دو چشم شود. تشخیص این نوع نقص بینایی کار دشواری است؛ زیرا چشمی که دچار عارضه شده است به صورت طبیعی به نظر می رسد، و در ظاهر هیچ ایرادی ندارد.
این موانع به مواردی از جمله افتادگی پلک، آب مروارید، یا کدورت قرنیه و غیره گفته می‌شود.
تشخیص تنبلی چشم کار نسبتاً دشواری است. زیرا کودک خود متوجه مشکل احتمالی در بینایی خود نمی‌شود و تا زمانی که مشکل روشن نشود، یا هنوز انحراف به صورت واضح خود را نشان نداده باشد، والدین هم متوجه مشکل بینایی فرزندشان نخواهند شد. چشم پزشک هم باید تنبلی چشم را بر اساس اختلاف توان بینایی بین دو چشم یا از طریق ضعف بینایی هر دو چشم تشخیص دهد. در این سن کودک امکان تحلیل مشکل و بیان آن را ندارد. چشم پزشک به روش های خاص مثلاً بررسی چگونگی تمرکز و تعقیب اشیاء با چشم در حالی که چشم دیگر پوشانده شده، توان بینایی کودک را برآورد می کند. البته باید توجه داشته باشید که ضعف بینایی در یک چشم نمی تواند به منزله تنبلی چشم باشد. گاهی اوقات این مشکل با تجویز عینک اصلاح می شود. در برخی مواقع نیز بیماری های چشمی دیگری مثل عفونت های چشمی، تومورهای چشمی، آب مروارید و یا سایر اختلال های داخلی چشم می توانند منجر به کاهش بینایی آن شوند؛ که اگر امکان درمان آنها وجود داشته باشد، دید کودک می‌تواند اصلاح شود. اما متوجه این موضوع باشید که اشکال اصلی در بیماری تنبلی چشم بی علامت بودن آن است. به ویژه اگر یک چشم تنبل باشد. به این ترتیب به دلیل عیوب انکساری، ظاهر چشم ها کاملاً طبیعی خواهد بود و هرگز به نظر نمی رسد کودک اشکالی در بینایی خود داشته باشد.
بچه های زیر پنج سال نمی توانند صراحتاً اعلام کنند که در دیدن مشکل دارند. چون تا به حال جور دیگری ندیده اند که بتوانند با آن مقایسه کنند. در نتیجه تنها راه تشخیص این مشکل استفاده از روش غربالگری پزشکی است. تنها راه جلوگیری از بروز تنبلی چشم تشخیص به موقع آن می باشد. بنابراین همه کودکان باید تا پیش از رفتن به دبستان سه بار و در زمان‌های مختلف معاینه شود بنابراین در معاینات ورود مدرسه تنها باید وضعیت کودک بررسی شود. بدین طریق که اگر کودک مشکل نداشته باشد، سالی یک بار و در غیر این صورت هر ۳ تا ۶ ماه یک بار باید زیر نظر پزشک معاینه شود.
در واقع آگاهی والدین و همکاری آنها در طرح های غربالگری تنبلی چشم مهم ترین عامل موفقیت آن به شمار می رود. پدر و مادر باید بدانند که دوران کودکی تنها فرصت دستیابی به درمان قطعی تنبلی چشم است و اگر این فرصت از بین برود امکان آن که چشم کودک نیز برای همیشه از دست خواهد رفت.
روند درمان تنبلی چشم به سه عامل عمده وابسته است.
تنبلی چشم می تواند یک بیماری ارثی هم باشد. ولی به هر حال مهم‌ترین مسئله در درمان بیماری تنبلی چشم تشخیص سریع آن می‌باشد. اگر این بیماری در همان دوره کودکی، که سیستم بینایی چشم رو به تکامل است، تشخیص و درمان شود، از بهره‌وری درمانی تقریبا ۱۰۰ درصدی برخوردار خواهد بود. اما هر چه درمان تنبلی چشم به تأخیر بیافتد، عوارض آن بیشتر و احتمال بهبودی آن کاهش پیدا میکند. بهترین زمان برای درمان تنبلی چشم، پیش از ۷ سالگی است. تشخیص به موقع تنبلی چشم می تواند احتمال ابتلای فرد به آب مروارید و پایین افتادگی پلک را نیز کاهش دهد. ولی اگر درمان فوری آن با درنگ همراه باشد، می تواند حتی منجر به نابینایی کامل کودک شود.
چشم پزشک با یک آزمایش کامل چشمی می تواند تنبلی چشم کودک را تشخیص دهد. به ویژه زمانی که چشم ها از اختلاف توانایی بینایی برخوردار باشند، این تشخیص سریع‌تر اتفاق می‌افتد. چون پزشک می‌تواند توانایی چشم ها را با یکدیگر مورد مقایسه قرار دهد و از اختلاف آنها پی به تنبل بودن یکی از چشم‌ها ببرد. آزمایش‌هایی که برای تشخیص تنبلی چشم استفاده می‌شوند، بستگی به شرایط سنی بیمار دارند؛ که با توجه به هر بازه سنّی، از یک آزمایش خاصی استفاده می شود تا از بهترین بهره‌وری تشخیصی برخوردار باشد.
حالا که چشم پزشک موفق به تشخیص بیماری تنبلی چشم شد، می‌تواند با در پیش گرفتن یکی از روش‌های زیر که مناسب با وضعیت جسمی بیمار است درمان آن را آغاز کند:
در این روش پزشک چشم تنبل را وادار به فعالیت بیشتر می کند. این روش در کودکان مختلف دارای بازه زمانی چند هفته تا چند ماه است. معمولاً زمان بستن چشم، باید ۲ تا ۶ ساعت در روز باشد؛ که این میزان بستگی به عمق تنبلی چشم دارد. البته این مدت بسته شدن چشم در روز نباید بیشتر از ۶ ساعت باشد. چون در این صورت نتیجه عکس به همراه خواهد داشت. در طی مدت درمان، چشم تنبل به صورت دوره‌ای مورد بررسی چشم پزشک قرار می گیرد. چرا که احتمال بازگشت تنبلی چشم در اکثر مواقع بدون علامت است و تنها باید به وسیله خود پزشک متخصص انجام شود.
در این روش همکاری والدین و تنظیم زمان بسته بودن چشم تنبل، سرگرم کردن بچه برای بالا بردن آستانۀ تحمل او، ایجاد محیطی ایمن و بدون استرس برای کودک در زمانی که یک چشم او بسته است، استفاده از پوشش‌های چشمی زیبا و چشم نواز، عدم استفاده از پوشش‌هایی که پوست کودک را تهدید می کنند، و … همگی می‌توانند به کودک کمک کنند تا به آرامی از مرحله درمان چشم تنبل گذر کند. همچنین برای کودکانی که سن بالاتری دارند می توان با حرف زدن، آنها را متقاعد به همکاری با پزشک کرد. در مورد پوشش مورد استفاده برای بستن چشم سالم، ضمن مشورت با پزشک، از پوشش‌های بدون حساسیت استفاده کنید.
گاهی اوقات، برای کمک به درمان، از عینک استفاده می‌شود. استفاده از عینک باید طبق دستور متخصص برای درمان عیوب انکساری چشم باشد. گاهی اوقات، استفاده از عینک به مدت طولانی لازم است، چون از برگشت تنبلی چشم جلوگیری میکند.
اگر تنبلی چشم بر اثر بیماری‌های مادرزادی، مانند پایین‌افتادگی پلک یا سایر عیوب ساختمانی، ایجاد شده باشد، بهترین درمان عمل جراحی است.
در آب‌مروارید مادرزادی اگر عمل جراحی پس از تولد تا سه‌ماهگی و هر چه سریع‌تر انجام شود، نتیجه بهتری به دست خواهد آمد. اما پس از سه‌ماهگی، نتیجه جراحی چندان رضایت‌بخش نخواهد بود.
گاه برای درمان بیماری تنبلی چشم از عینک استفاده می شود. معمولاً از عینک برای درمان نقص‌های انکساری چشم استفاده می‌شود. البته مدت درمان با عینک زیاد است؛ چون از برگشت تنبلی چشم پیشگیری به عمل می‌آورد.
اگر تنبلی چشم ریشۀ مادرزادی و ژنتیکی داشته باشد، مانند افتادگی پلک یا سایر عیوب ساختاری چشم، بهترین راه درمان عمل آن جراحی است. در آب مروارید مادرزادی اگر عمل جراحی از زمان تولد تا پیش از سه ماهگی کودک انجام شود، نتیجه بسیار خوبی به همراه دارد. اما پس از سه ماهگی نتیجه چندان رضایت بخشی به همراه نخواهد داشت.
فعالیت های چشمی مانند نقاشی، خط بازی، بازی های رایانه‌ای، پرتاب توپ، پازل، خمیر بازی، مطالعۀ کتاب، بریدن اشکال، بازی هوش ریاضی و نظایر آنها می‌توانند در بهبود دید کودک اثر مطلوب بگذارند و درمان آن را سریع‌تر انجام دهند.
